Grunaður/sakaðurSakborningur telst vera sá sem grunaður er um að hafa framið refsiverðan verknað, það er viðhaft háttsemi annaðhvort af ásetningi eða gáleysi sem er refsiverð samkvæmt hegningarlögum eða sérrefsilögum á borð við vopnalög eða lög um ávana- og fíkniefni. Ýmis önnur orð eru notuð yfir sakborning eftir því hver staða máls er hverju sinni. Er því til dæmis talað um ákærða eftir að ákæra hefur verið gefin út á hendur honum, og dómfellda ef að hann hefur verið dæmdur sekur.
Samkvæmt VI. kafla oml. nýtur sakborningur víðtæks réttar til að fá tilnefndan eða skipaðan verjanda við meðferð máls, hvort heldur sem er á rannsóknarstigi eða fyrir dómi. ÁkærðurSamkvæmt 6. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. 6. gr. laga nr. 62/1994, sbr. og 70. gr. stjórnarskrárinnar, skal aðili sem borinn er sökum um refsivert brot eiga rétt til réttlátrar og opinberrar málsmeðferðar innan hæfilegs tíma fyrir sjálfstæðum og óvilhöllum dómstóli. Þessi regla um réttláta málsmeðferð, sem gildir jafnt um málsmeðferð fyrir dómi og á rannsóknarstigi, telst ein af grundvallar reglum réttarríkisins. Einnig er rétt að benda á c-lið 3. mgr. 14. gr. alþjóðasamnings um borgaraleg og stjórnmálaleg réttindi, sbr. lög nr. 10/1979, þar sem kveðið er á um að mál skuli rannsökuð án óhæfilegrar tafar.
DómþoliMaður telst sekur um refsiverða háttsemi þegar hann er dæmdur en ekki þegar hann játar eða sannanir liggja fyrir. Hægt er að áfrýja dómum héraðsdómum til Hæstaréttar að uppfylltum ákveðnum skiyrðum og eru dómar hans endanlegir.
BrotaþoliSamkvæmt V. kafla laga um meðferð sakamála nr. 88/2008 njóta brotaþolar ákveðinna réttinda við meðferð mála. Brotaþoli getur átt rétt á því að honum sé skipaður réttargæslumaður sem gætir hagsmuna brotaþola og veitir honum aðstoð í máli, þar á meðal við að setja fram bótakröfu. Þá getur brotaþoli átt rétt að greiðslu úr ríkissjóði á grundvelli laga nr. 69/1995 um greiðslu ríkissjóðs á bótum til þolenda afbrota
NáðunMjög sérstakar og veigamiklar ástæður þurfa að liggja að baki ákvörðun um náðun. Náðunarnefnd, sem skipuð er af innanríkisráðherra, telur það meginreglu að refsingum beri að fullnægja eftir efni þeirra og að náðun komi aðeins til greina í sérstökum undantekningartilvikum, t.d. ef talin er hætta á að fullnusta hennar komi til með að hafa alvarlegar afleiðingar í för með sér fyrir velferð dómþola.
Uppreist æruEinstaklingur sem hefur hlotið dóm getur óskað eftir uppreist æru ef liðin eru 5 ár frá því að refsing var að fullu úttekin, fyrnd eða uppgefin. Sótt er skriflega um uppreist æru til innanríkisráðuneytisins. Sakavottorð hreinsast ekki við uppreist æru, aðeins bætist við ný færsla á sakavottorðið þar sem fram kemur að viðkomandi hafi fengið uppreist æru.
|